Πρόκειται για μία χρόνια φλεγμονώδη αντιδραστική δερματοπάθεια με υποτροπιάζοντα χαρακτήρα, ενώ αποτελεί τη συχνότερη δερματοπάθεια στην παιδική ηλικία. Ανήκει στις ατοπικές παθήσεις μαζί με το αλλεργικό άσθμα & την αλλεργική ρινίτιδα. Ως ατοπία χαρακτηρίζεται μια πολυγονιδιακή κληρονομούμενη προδιάθεση εκδήλωσης των άνωθεν αναφερόμενων ατοπικών παθήσεων. Η ατοπική δερματίτιδα εμφανίζεται συνήθως ήδη από την παιδική ηλικία σε ποσοστό που αγγίζει το 25%, ενώ η επίπτωσή της μειώνεται στην εφηβεία & ενήλικο ζωή. Η ατοπική δερματίτιδα που επιμένει στην ενήλικο ζωή είναι συνήθως ανθεκτική στη θεραπεία & η αντιμετώπισή της χρήζει ολιστικής θεραπευτικής προσέγγισης.

Χαρακτηρίζεται από δερματικές βλάβες τύπου δερματίτιδας (εξιδρωματικές στην οξεία φάση, ερυθηματολεπιδώδεις με αρχόμενη διήθηση στην υποξεία φάση & λειχηνοποιημένες με πάχυνση & τράχυνση του δέρματος στη χρόνια φάση) & έντονο συνοδό κνησμό. Επίσης η κατανομή των βλαβών είναι τυπική ανά ηλικία (προσβολή προσώπου & κυρτών επιφανειών σε βρεφική & νηπιακή ηλικία, ενώ μεγαλώνοντας οι βλάβες εντοπίζονται περισσότερο στις κοίλες καμπτικές επιφάνειες του σώματος). Ένα ακόμη σημείο που χαρακτηρίζει την ατοπική δερματίτιδα είναι η χρόνια πορεία της με εξάρσεις & υφέσεις, ενώ συνήθως συνυπάρχει ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό ατοπίας.  Στον εξωγενή τύπο της ατοπικής δερματίτιδας ανευρίσκονται αυξημένες τιμές ανοσοσφαιρίνης IgE & συνοδεύεται από ποικίλου βαθμού ευαισθητοποίηση από αερο- & τροφικά αλλεργιογόνα, ενώ στον ενδογενή τύπο η IgE αρκετές φορές είναι φυσιολογική & δεν υπάρχουν ενδείξεις αλλεργικής αντίδρασης.

Η παθογένεια της ατοπικής δερματίτιδας είναι σύνθετη & πολυπαραγοντική. Αδρά μπορεί να χωριστεί σε 3 κατηγορίες.

1. Δερματικοί λειτουργικοί παράγοντες: Διαταραχή του δερματικού φραγμού, μειωμένη έκφραση φιλαγγρίνης,  αυξημένος ρυθμός αφυδάτωσης με αλλαγή στο pH του δέρματος, μείωση των λιπιδίων & δράσης σμηγματογόνων αδένων, παθολογική αντίδραση αγγείων δέρματος, αυξημένη δράση πρωτεασών, αυξημένη απολέπιση & αυξημένη είσοδος μικροβίων & αλλεργιογόνων εντός του δέρματος.
2. Περιβαλλοντικοί παράγοντες: ψυχρό & ξηρό κλίμα, ατμοσφαιρική ρύπανση, τροφικές αλλεργίες, ακάρεα οικιακής σκόνης, αεροαλλεργιογόνα, χημικές ερεθιστικές ουσίες, απορρυπαντικά, δερματοκαλλυντικά, χλώριο πισίνας, ενδύματα, μικροβιακές λοιμώξεις, εφίδρωση, άγχος, στρες.
3. Ανοσιακή απάντηση: Αυξημένη δραστηριότητα  Β-λεμφοκυττάρων & χυμικής ανοσιακής απάντησης, μείωση δράσης κατασταλτικών Τ-λεμφοκυττάρων & χημειοταξίας ουδετεροφίλων, μείωση αντιμικροβιακών πεπτιδίων δέρματος & υπέρμετρη απάντηση σε διάφορα αντιγόνα (υπεραντιγόνα).

Εξαιτίας του παθολογικού δερματικού φραγμού,  της διαταραγμένης ανοσιακής απάντησης & του ξεσμού το δέρμα στην ατοπική δερματίτιδα είναι πολύ πιο ευάλωτο σε λοιμώξεις από μικρόβια (σταφυλόκοκκος), ιούς (ιός του έρπητα, ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων-μυρμηκίες),  μύκητες & παράσιτα. Ως εκ τούτου θα πρέπει να τηρούνται αυστηροί κανόνες υγειινής & προστασίας του δέρματος.

Βασικούς πυλώνες στην αντιμετώπιση της ατοπικής δερματίτιδας αποτελούν η βελτίωση του δερματικού φραγμού, η αποφυγή των εκλυτικών/ερεθιστικών παραγόντων & η αντιμετώπιση της φλεγμονής. Όσον αφορά το αμιγώς φαρμακευτικό σκέλος της θεραπευτικής προσέγγισης χρησιμοποιούνται τοπικά & ενίοτε συστηματικά κορτικοειδή, αντιισταμινικά από το στόμα, τοπική εφαρμογή αναστολέων καλσινευρίνης, άλλα ανοσοτροποποιητικά σκευάσματα όπως κυκλοσπορίνη, βραχυπρόθεσμη χορήγηση αντιβιοτικών, ενώ βοηθάει ιδιαίτερα η φωτοθεραπεία. Τα τελευταία χρόνια έχουν προστεθεί νεώτερα φάρμακα στη θεραπευτική φαρέτρα, ενώ αναμένεται ένας καινούριος βιολογικός παράγοντας, πολλά υποσχόμενος από τις έως τώρα μελέτες για την αντιμετώπιση της ατοπικής δερματίτιδας (dupilumab).

H φροντίδα του δέρματος οφείλει να είναι εντατική & να τηρείται ευλαβικά. Είναι αναγκαία η σωστή & τακτική ενυδάτωση του δέρματος με ειδικά γαλακτώματα & κρέμες σώματος, ιδιαίτερα μετά το μπάνιο, το οποίο γίνεται με χλιαρό νερό & υγρό σαπούνι, ειδικά σχεδιασμένο για ατοπικά δέρματα (syndets). Επίσης καλό είναι να αποφεύγεται η παρατεταμένη παραμονή στο νερό, γι ‘αυτό το λόγο προτιμάται το ντους από το μπάνιο, ενώ η ενυδάτωση ξεκινάει αμέσως μετά το σκούπισμα, το οποίο καλό είναι να γίνεται ¨ταμποναριστά¨ με βαμβακερή πετσέτα. Τα ρούχα & τα κλινοσκεπάσματα φροντίζουμε να είναι 100% βαμβακερά, λινά, μεταξωτά ή από μικροϊνες, βαμμένα με οργανικές βαφές, ενώ στο εμπόριο κυκλοφορούν ήδη ρούχα από υφάσματα φιλικά προς το δέρμα των ατοπικών ασθενών (π.χ. Cottonique, Skintoskin, DermaSilk).

Στα πλαίσια των γενικών κανόνων υγειινής, τα νύχια οφείλουν να διατηρούνται κοντά, ώστε να μειώνεται το ποσοστό των βλαβών από τον ξεσμό (γρατζουνιές, επιμολύνσεις). Το σπίτι πρέπει να αερίζεται & να ξεσκονίζεται τακτικά, τα κλινοσκεπάσματα να αερίζονται καθημερινά & να πλένονται εβδομαδιαίως, ενώ καλό είναι να αποφεύγονται τα χνουδωτά & λούτρινα παιχνίδια, που αποτελούν πόλους έλξης για τα ακάρεα οικιακής σκόνης. Προσοχή σε πρόσθετα αρώματα χώρου & απορρυπαντικά, καπνό τσιγάρου καθώς & εστίες υγρασίας/μούχλας στο σπίτι, καθώς μπορεί να συμβάλλουν στην έξαρση της ατοπικής δερματίτιδας.

Όσον αφορά τη διατροφή στην ατοπική δερματίτιδα, ιδιαίτερα στα βρέφη & νήπια, κρίνεται σκόπιμη η διενέργεια αλλεργικών τεστ (prick, patch) & δοκιμασιών αποχής μετά από σαφείς ενδείξεις συσχέτισης των εξάρσεων της ατοπικής δερματίτιδας με τις διατροφικές συνήθειες, ενώ ο θηλασμός φαίνεται να δρα προστατευτικά & οφείλει να ενθαρρύνεται.

Πολλές φορές η εικόνα του δέρματος είναι ο καθρέφτης της ψυχής. Γι’αυτό ας μην ξεχνάμε την αρνητική επίδραση της ψυχολογικής επιβάρυνσης, του άγχους & του στρες στην πορεία & πρόγνωση της ατοπικής δερματίτιδας.

Εξάλλου  «η ευτυχία εξαρτάται από εμάς» (Αριστοτέλης).